کنه های آفات گیاهی از جمله کنه تارتن، از دسته جانوران بندپا می باشند که برای رشد و تکامل خود به تغذیه از شیره گیاهان متکی می باشند. این گروه از آفات که دارای تنوع بسیار زیاد و گستردگی در گونه های آلوده کننده می باشند، می توانند تقریبا تمامی گونه های گیاهی را مورد حمله قرار داده و از آن ها تغذیه کنند. برخی کنه های آفت گیاهی اختصاصی بوده اما بیشتر آن ها پلی فاژ بوده و غیر اختصاصی می باشند اما با وجود غیر اختصاصی بودن به دلیل نوع خسارتی که وارد می کنند و شیوه تغذیه آن ها از دسته آفات بسیار مهم به شمار می روند.
مورفولوژی و ریخت شناسی کنه تار عنکبوتی
کنه تار عنکبوتی یا تارتن، چهار جفت پا داشته و اندازه و فرم بدن آن ها در دو جنس نر و ماده متفاوت خواهد بود. ماده این جانوران، دارای بدنی درشت و میزان تحرک کمتری هستند. اما جنس نر، متحرک تر بوده و فرم بدن کشیده دارند. به دلیل این که این جنس باید در پی فرمون ترشح شده از ماده و در جستجوی جنس ماده از بین کرک های پشت برگ حرکت کرده و خود را به جنس ماده برساند.
بدن حشرات بالغ از قسمت پشت، حاوی دو لکه سیاه رنگ می باشد و به همین دلیل به این کنه ها، کنه های دو نقطه ای می گویند. در واقع این دو لکه سیاه اندام های داخلی بدن کنه بوده که به خاطر شفاف بودن کوتیکول، به صورت تیره دیده شده و نشانه بالغ بودن کنه می باشد. در یک کلونی، کنه تار عنکبوتی انواع فرم های تخم تا بالغ در کنار هم دیده می شود.
چرخه زندگی کنه تارتن دو نقطه ای
کنه تارتن موجودی گرمادوست بوده و در شرایط آب و هوای گرم و رطوبت نسبی به صورت تصاعدی رشد می کنند. این کنه فصل زمستان را به صورت کنه قرمز رنگ بالغ و غیر فعال در بستر زمین و یا زیر پوست درختان سپری می کند. ماده های بالغ زمستان گذران وارد مرحله دیاپوز اجباری برای تحمل شرایط سخت محیطی می شوند، در مرحله ی دیاپوز کنه ها کمتر تحت تاثیر افت دما قرار گرفته و نمی میرند.
دیاپوز در کنه ها در پاییز و با کاهش طول دوره روشنایی در روز به کمتر از ده ساعت، آغاز شده و در بهار با افزایش طول دوره روشنایی در روز به بیشتر از ده ساعت و همینطور افزایش دما از دیاپوز خارج می شوند. در اوایل فصل بهار روی علف های هرز تخم ریزی نموده و سپس با گرم شدن هوا، بر روی پا جوش درختان و گیاه اصلی منتقل می شود. کنه تارتن فصل تابستان را روی درخت میزبان سپری می کند. در این فصل در پشت برگ و یا لا به لای پرز برگ و یا تار های تنیده شده توسط خودش تخم ریزی می کند.
سیکل زندگی کنه تار عنکبوتی بسیار کوتاه بوده و با توجه به شرایط دمایی و رطوبتی بین 15 تا 20 روز طول می کشد. بنابراین می توان تصور کرد که این آفت از زمان مساعد شدن شرایط آب و هوا در فصل بهار تا زمان سرد شدن هوا در پاییز چند نسل را می تواند روی میزبان تولید کرده و فاجعه ای وحشتناک را به وجود آورد.
کنه تار عنکبوتی یا دو نقطه ای از ابتدای حمله آفت تنها 2 هفته زمان می برد تا تمامی باغ را درگیر کند. ابتلای درختان به این آفت با برگ ریزی شدید همراه است. با گسترش و تولید مثلی که دارد در کوتاه ترین زمان به باغ ظاهری لخت می دهد.
گیاهان میزبان کنه دو نقطه ای
همانطور که گفته شد، کنه تارتن پلی فاژ (دارای میزبان های متنوع) است. از جمله درختانی که می تواند آلوده کند، می توان به زبان گنجشک، نارون، اقاقیا، توت زینتی، ارغوان، صنوبر، زیتون تلخ و انواع سرو و درختچه های یاس طاووسی، ختمی، نسترن، انواع رز و همچنین گل های زینتی مثل گل جعفری که از میزبان های اصلی این آفت در فضای سبز محسوب می شوند، اشاره کرد. خسارت این آفت در نهال درختان ون، نهال گردو و سایر نهال ها زودتر و شدیدتر ایجاد می شود.
زمان اوج فعالیت کنه تار عنکبوتی
کنه تار عنکبوتی، گسترش جهانی داشته و تقریبا در تمام مناطقی که کشاورزی وجود داشته باشد، به راحتی جمعیتی از این کنه را می توان یافت. این کنه تنها در مناطقی که زمستان های دارای یخبندان داشته باشند و در تابستان دما به دمای مطلوب نرسد یافت نمی شوند. کنه تارتن، دامنه میزبانی گسترده ای داشته و به عنوان کنه پلی فاژ شناخته می شود. بنابراین در نبود میزبان ترجیحی خود، تا زمان یافتن میزبان مناسب تر، می تواند بر روی میزبان دیگر رشد کند و تکثیر شود.
آفت کنه تارتن یا دو نقطه ای، بیشترین فعالیت و خسارت خود را در شرایط گرم شدن هوا و کاهش رطوبت نسبی گیاه آغاز می کند. این شرایط در ماه خرداد، تیر و مرداد بیشتر رخ می دهد.
نحوه خسارت کنه تارتن به گیاهان
کنه تار عنکبوتی با فرو بردن قسمت های مکنده دهان خود در داخل نسج برگ، از شیره نباتی گیاه تغذیه می کند که باعث ایجاد نکروز (زردشدگی) برگ ها می شود. این نقاط به مرور زمان و با گرم شدن هوا، تغییر رنگ داده و قهوه ای می شود. این عامل باعث ضعف کلی گیاه شده و به همین دلیل با ایجاد اولین تنش تابستانه برگ ها، قهوه ای شده و ریزش پیدا می کنند.
اثرات فعالیت شدید این آفت به صورت تارهای عنکبوت فراوانی در سطح برگ دیده می شود. تارهای ایجاد شده باعث جذب گرد و خاک به خود شده و از دور، نمای سبز برگ به نمایی گرد و خاک گرفته تبدیل می شود. این دو عامل (نکروز شدن برگ ها و تارهای عنکبوتی) باعث کاهش سبزینگی گیاه شده و علاوه بر بدشکل شدن گیاه، مانع فتوسنتز می شود. به همین دلیل درختانی که به این آفت مبتلا می شوند، به ناچار برگ های خود را می ریزند تا گیاه تولید برگ های جدید و سالم کند. این مورد بیشتر در نهال ها اتفاق می افتد. به طور کلی ریزش برگ ها و برگ‌دهی مجدد قبل از زمستان، باعث ضعف گیاه در طولانی مدت و پیری زودرس می شود.
کنترل و مبارزه با کنه دو نقطه ای
بهتر است در رابطه با جمعیت آفات واژه کنترل و یا مدیریت جمعیت آفت به کار برده شود چرا که همین کنه تارتن، غذای شکارگران و یا محل تکثیر پارازیتوئیدها و دشمنان طبیعی بوده و در صورت از بین رفت کامل این جمعیت و سمپاشی بی رویه، این دشمنان طبیعی نیز در طبیعت از بین رفته و نمی تواند در باب کنترل جمعیت آفات به ما یاری رساند. باید سعی بر آن باشد که جمعیت آفت همیشه زیر سطح زیان اقتصادی نگه داشته شود. به همین منظور می توان از راه های زیر استفاده کرد:
الف- کنترل غیر شیمیایی
- کنترل زراعی: در این شیوه می توان با تغذیه و آبیاری مناسب درختان، می توان باعث افزایش مقاومت آن ها در برابر آفت شد. همچنین می توان علف های هرز حاشیه باغ که می تواند محل زمستان‌گذرانی آفت کنه تارعنکبوتی باشد، را کنترل کرد.
- بهداشت زراعی: بهداشت زراعی از مهم ترین اصول باغبانی بوده که تاثیر بسیار زیادی در کنترل جمعیت آفات دارد، حذف برگ های آلوده ریخته بر کف باغ و سوزاندن آن ها سبب از بین رفتن جمعیت کنه به دیاپوز رفته می شود. استفاده از ابزارآلات بدون آلودگی و همینطور کنترل تردد کارگران در باغ و در نقاطی که تمرکز آلودگی است و نقاطی که آلودگی وجود ندارد نیز می تواند سبب کاهش گسترش آفت در باغ شود.
- کنترل مکانیکی: شاید برای شما جالب باشد بدانید که آبپاشی بر روی درخت آلوده و یا شاخه آلوده در زمان شروع آلودگی می تواند با از بین بردن پناهگاه آن ها در زیر تارها و شسته شدن کنه ها، جمعیت کنه را از بین ببرد، هرس شاخه های آلوده و از بین بردن آن ها نیز می تواند به نوعی سبب کنترل جمعیت آفت در کانون های آلودگی شود.
- کنترل طبیعی: کنترل طبیعی با استفاده از دشمنان طبیعی آفت نظیر شکارگرها صورت می گیرد، کنه های شکارگر مانند phytoseiolus persimilis در کنترل این آفات بسیار توانمند می باشند اما با توجه به اینکه درختان گردو اغلب در مناطق سردسیر کشور کاشته می شوند، شرایط برای استقرار این عامل وجود ندارد. دشمنان طبیعی دیگری مانند سن های شکارگر، تریپس های شکارگر و کفشدوزک های شکارگر که ممکن است به صورت بومی در منطقه وجود داشته باشند، می توانند به کنترل این آفت کمک کنند. این مورد در صورتی تحقق می پذیرد که کشاورزان با جلوگیری از سم پاشی های بی رویه سبب افزایش جمعیت این شکارگرها و حمایت از آن ها در طبیعت شوند.
ب- کنترل شیمیایی
در هنگام اوج آلودگی و زمانیکه دیگر فرصتی برای انجام روش های کنترل زراعی و مکانیکی نمی باشد و پیشگیری های لازم برای جلوگیری از ابتلا انجام نشده است، چاره ای جز سم پاشی باقی نمی ماند. در درجه اول می توانید با استفاده از صابون های ضد کنه و مخلوط کردن آن ها با آب و پاشیدن آن به زیر برگ ها جمعیت کنه را کنترل کنید اما در شرایطی که جمعیت بسیار بالا باشد و صابون نیز جوابگو نباشد، می توان از سموم شیمیایی مجاز برای کنترل کنه به دفعات مورد نیاز استفاده کرد.
توجه داشته باشید که زیاده روی در مصرف سموم به دلیل بالا بودن تعداد نسل آفت در سال می تواند سبب مقاوم شدن سریع آفت طی چند نسل شده و ممکن است سم پاشی در سال های بعد با هیچ سمی تاثیر گذار نباشد. در این موارد باید به کنترل آفت، با استفاده از تکثیر دشمنان طبیعی و رهاسازی این عوامل درون طبیعت تکیه کرد. اما در بسیاری موارد استقرار این عوامل به دلیل شرایط آب و هوایی خاص ممکن است به خوبی صورت نگیرد و به دلیل اندازه بزرگ این درختان هزینه رها سازی این عوامل ممکن است بسیار زیاد باشد، در نتیجه باغداران باید با جلوگیری از سم پاشی های بی رویه از جمعیت شکارگر های بومی حمایت کنند.
